قرارداد سرمایه گذاری، مدرکی است که به قانون اثبات می‌کند یک شخص حقیقی یا حقوقی، پول یا سایر دارایی‌های خود را که سرمایه او محسوب می‌شوند، برای کسب منفعت به شخص دیگری (اعم از حقیقی یا حقوقی) سپرده است.
این قرارداد توسط طرف سرمایه‌گذار و طرف سرمایه‌پذیر امضا می‌شود و بدین ترتیب، طرفین در سود و زیان با یکدیگر شریک می‌شوند. در قرارداد سرمایه گذاری، مفاد و موادی قید شده است که هر دو طرف باید آنها را محترم شمرده و رعایت کنند. مفاد قید شده در یک قرارداد سرمایه‌گذاری با توافق طرفین در قرارداد قید می‌شود و تعدی از هرکدام، به معنای نقض توافق است. درصورتی که هر یک از طرفین توافق را نقض کند، حق طرف مقابل را نقض کرده و به او این اختیار را داده است که با مراجعه به محکمه، برای احقاق حق خود اقدام کند. شخصی که به دنبال حق خود می‌رود، تنها در صورتی می‌تواند ادعای خود را به اثبات برساند که برای محکمه محرز باشد طرف مقابل، از بندی که خود را مقید به اجرای آن کرده، تعدی کرده باشد. این موضوع، اهمیت نوشتن قرارداد سرمایه گذاری را آشکار می‌سازد.
اما در دنیای اقتصاد و پول، سرمایه گذاری فقط به یک یا دو نوع محدود نمی‌شود. بلکه انواع مختلفی دارد که در این مقاله، به مهم‌ترین و پرکاربرد ترین آنها اشاره شده است.
انواع قراردادهای سرمایه گذاری
۱- قرارداد سرمایه‌گذاری BOT یا Built-Operate-Transfer
قرارداد سرمایه گذاری احداث – بهره‌برداری – انتقال (واگذاری)، مدلی است که برای تأمین مالی پروژه‌های بزرگ استفاده می‌شود. معمولاً سرمایه گذاری روی پروژه‌های زیرساختی که از طریق مشارکت عمومی و خصوصی توسعه یافته‌اند، با استفاده از این نوع قرارداد انجام می‌شود. پروژه‌های BOT به طور معمول پروژه های زیربنایی در مقیاس بزرگ و زمینه سبز هستند که تنها توسط دولت تأمین مالی، ساخته و اجرا می‌شوند.
بر اساس قرارداد احداث – بهره برداری – انتقال، یک نهاد (معمولاً دولتی) به یک شرکت خصوصی برای تأمین مالی، ساخت و بهره برداری از یک پروژه، به مدت ۲۰ تا ۳۰ سال امتیاز می‌دهد. پس از پایان دوره، پروژه به نهاد عمومی‌ای که در ابتدا امتیاز را اعطا کرده بود، بازگردانده می‌شود.
۲- قرارداد BOO یا Build-Own-Operate
در قرارداد سرمایه گذاری احداث – تملک – بهره برداری، یک نهاد دولتی حق احداث و بهره برداری از پروژه‌ای را برای مدت زمان مشخص، با توجه به طراحی مشخصات توافق شده، به یک بخش خصوصی می‌فروشد. بر خلاف ساختار BOT، در این نوع قرارداد بخش خصوصی مالک پروژه است و مجبور نیست آن را در پایان مدت دوره، به نهاد دولتی منتقل کند.
۳- قراداد BRT یا Build – Lease – Transfer
در قرارداد سرمایه گذاری احداث – اجاره – انتقال، شرکت خصوصی امتیاز و حق ساخت یک پروژه را از نهادی دولتی، دریافت می‌کند. پس از اتمام کار احداث، سرمایه گذار پروژه را به نهاد دولتی امتیاز دهنده اجاره می‌دهد و دولت موظف است به شرکت خصوصی اجاره بها پرداخت کند. پس از اتمام مدت اجاره، سرمایه گذار هیچ ادعایی روی پروژه نخواهد داشت و دولت، مالک پروژه خواهد شد.
۴- قرارداد سرمایه گذاری BLOT یا Build – Lease – Operate – Transfer
در این نوع از سرمایه گذاری (احداث – اجاره – بهره برداری – انتقال)، شرکت خصوصی یک زمین را از نهاد دولتی اجاره می‌کند. سپس در زمین اجاره‌ای، پروژه زیرساختی خود را می‌سازد و به بهره برداری از آن می‌پردازد. پس از مدت پایان اجاره زمین، شرکت خصوصی موظف است که پروژه را به دولت تحویل دهد.
۵- قرارداد سرمایه گذاری خطر پذیر (Venture Capital – VC)
به طور معمول در قرارداد سرمایه گذاری ونچر کپیتال، صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر به صورت مشارکت محدود سازماندهی می‌شود. در این نوع سرمایه گذاری، شرکای محدود سرمایه‌شان و شرکای عمومی، خدمات مدیریت دارایی و تخصص سرمایه گذاری خود را ارائه می‌دهند. در قراردادهای ونچر کپیتال، شرکای عمومی معمولاً انتظار مشارکت قابل توجهی در سود و همچنین برخی از هزینه‌های مدیریت را دارند.
شرکای عمومی می‌توانند اشخاص حقوقی باشند. بیشتر اوقات، آنها شرکت‌ها یا سازمان‌هایی با مسئولیت محدود هستند.
همچنین، شرکای محدود نیز ممکن است مجموعه متنوعی از سرمایه گذاران باشند؛ از جمله موارد زیر:
- صندوق‌های بازنشستگی
- شرکتهای بیمه
- بانک‌های سرمایه گذاری
- بنیادهای خیریه
- افراد ثروتمند
شرکای محدود معمولاً سرمایه گذاران پیچیده و ثروتمندی هستند که می‌خواهند با شرکای عمومی صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر، کار کنند. آنها از شرکای عمومی می‌خواهند که فرصت‌های سرمایه گذاری را شناسایی کرده و تصمیمات سرمایه گذاری مناسبی را برای آنها اتخاذ کنند.
شرکای محدود ممکن است در صنعت خاصی تخصص نداشته باشند یا نتوانند مستقیماً در مشاغل خصوصی سرمایه گذاری کنند. بنابراین، آنها برای انتخاب فرصت‌های مناسب سرمایه گذاری به شرکای عمومی وابسته هستند.
۶- قرارداد مشارکت مدنی
به موجب قرارداد سرمایه گذاری مشارکت مدنی، یک شرکت مدنی ایجاد می‌شود. شرکت مدنی نیازی به ثبت ندارد و قواعد حاکم بر آن، زیرمجموعه قانون مدنی قرار می‌گیرد، نه قانون تجارت.
ماده ۵۷۱ قانون مدنی، شرکت مدنی را تعریف می‌کند: “شرکت عبارت است از اجتماع حقوق مالکین متعدد در شیئی واحد به‌نحو اشاعه.” بنابراین، هنگامی که یک سرمایه‌گذار، سرمایه خود و ایده پرداز، تخصص خود را به میان می‌آورد، شرکتی متشکل از مالک و عامل را به عمل می‌آورند که مالک جهت در اختیار گذاشتن ملک خود، حق دریافت هیچ اجاره‌ای از عامل را ندارد. عامل نیز که موظف به اداره شرکت است، جها مدیریت خود حقوقی نخواهد گرفت.
در مورد مشارکت مدنی و کاربرد آن در استارتاپ ها، بیشتر بخوانید.
۷- قرارداد سهامی (Equity)
Equity که معمولاً به عنوان حقوق صاحبان سهام (یا حقوق صاحبان شرکتهای خصوصی) شناخته می‌شود، نشان دهنده میزان پولی است که در صورت انحلال تمام دارایی‌ها و پرداخت تمام بدهی‌های شرکت، به سهامداران بازگردانده می‌شود. مورد انحلال در صورت تملک، ارزش فروش شرکت منهای هرگونه بدهی است که با فروش، منتقل نشده است.
علاوه بر این، حقوق صاحبان سهام می‌تواند نشان‌دهنده ارزش دفتری یک شرکت باشد. گاهی اوقات حقوق صاحبان سهام می‌تواند به صورت پرداخت غیرنقدی ارائه شود. همچنین، نشان دهنده مالکیت نسبی سهام یک شرکت است.
حقوق صاحبان سهام را می‌توان در ترازنامه شرکت یافت و یکی از رایج‌ترین داده‌هایی است که توسط تحلیلگران، برای ارزیابی وضعیت مالی یک شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۸- وام قابل تبدیل به سهام (Convertible Note)
وام قابل تبدیل به سهام، نوعی قرض کوتاه مدت است که به حقوق صاحبان سهام تبدیل می‌شود. در واقع، سرمایه گذار به یک شرکت نوپا وام می‌دهد و به جای اصل پول، حقوق صاحبان سهام را در شرکت دریافت می‌کند.
مزیت اصلی وام‌های قابل تبدیل به سهام، این است که وام‌گیرنده و سرمایه گذاران را مجبور به تعیین ارزش شرکت نمی‌کند. چرا که در ابتدای کار واقعاً ارزش چندانی برای ارزیابی وجود ندارد. در برخی موارد ممکن است شرکت فقط یک ایده باشد. این ارزش معمولاً در طول تامین مالی سری A تعیین می‌شود. زمانی که اطلاعات بیشتری برای ارزیابی وجود دارد.
۹- قرارداد حق امتیاز رویالتی (Royalty)
قرارداد حق امتیاز یک قرارداد حقوقی بین امتیاز دهنده و امتیاز گیرنده است. قرارداد رویالتی به گیرنده این حق را می‌دهد که در ازای پرداخت حق امتیاز، از مالکیت معنوی مالی که امتیاز آن را در اختیار دارد استفاده کند. این قرارداد، نرخ حق امتیاز یا شرایط و میزان مبلغ پرداختی که باید توسط امتیاز گیرنده به امتیاز دهنده پرداخت شود را نشان می‌دهد. این قرارداد همچنین طرف‌های درگیر، حقوق اعطا شده و مدت استفاده را بیان می‌کند.
قراداد حق امتیاز معمولا در مورد قراردادهای حقوق معدنی اعمال می‌شود. رویالتی به صاحب حقوق معدنی این امکان را می‌دهد که بخشی از مواد معدنی تولید شده یا بخشی از درآمد ناخالص حاصل از فروش را دریافت کند.
۱۰- جوینت ونچر (Joint Venture)
قرارداد سرمایه گذاری مشترک یا جوینت ونچر (JV)، یک توافقنامه تجاری است که در آن دو یا چند طرف توافق می‌کنند منابع خود را برای انجام یک کار خاص جمع آوری کنند. این کار می‌تواند یک پروژه جدید یا هر فعالیت تجاری دیگر باشد. در یک قرارداد سرمایه گذاری مشترک، هر یک از شرکت کنندگان مسئول سود، زیان و هزینه‌های مربوط به آن هستند. با این حال، شرکتی که از طریق قرارداد جوینت ونچر تشکیل می‌شود، خود یک نهاد و شخصیت حقوقی دارد. این شرکت، جدا از سایر علایق تجاری شرکت کنندگان است.
اگر چه در سرمایه گذاری‌های مشترک، به صورت محاوره‌ای اشخاص حقیقی هستند که یک شرکت را پدید می‌آورند، اما جوینت ونچر ها می‌توانند بین هر ساختار حقوقی و هر شخصیتی اعم از حقیقی و حقوقی ایجاد شوند.
سازمان‌ها، شرکت‌ها، شرکتهای با مسئولیت محدود و سایر واحدهای تجاری، می‌توانند برای تشکیل JV گردهم بیایند. علی‌رغم این واقعیت که هدف جوینت ونچر ها معمولاً برای تولید یا تحقیق است، اما همچنین می‌توانند برای یک هدف مستمر شکل بگیرند. قراردادهای سرمایه گذاری مشترک می‌توانند شرکتهای بزرگ و کوچکتر را با یکدیگر ترکیب کرده و یک یا چند پروژه یا معامله بزرگ یا کوچک انجام دهند.
تنظیم قرارداد سرمایه گذاری
همان‌طور که احتمالا تا الان متوجه شده‌اید، قرارداد سرمایه گذاری انواع مختلفی داشته و در نتیجه، مواد و بندهای ذکر شده در آنها نیز متفاوت خواهد بود. زمانی که در حال عقد قرارداد با یک یا چند سرمایه گذار هستید، بهتر است برای جلوگیری از بروز هرگونه خطا و مشکل، با مشاور حقوقی متخصص در این زمینه مشورت کنید.